Epiloog - En, wat hebben we vandaag geleerd?

De reis die Adelheid, Noor, Veere en ik maakten naar Albanië heeft indruk gemaakt. En omdat ik in het onderwijs én in de politiek zit, stel ik mezelf 1 vraag op het moment dat ik na terugkeer weer in mijn zetel zit:

• En, wat hebben we vandaag geleerd, dat bruikbaar is in de politiek?

1) Hoed je voor autoritaire leiders, zeker wanneer ze te lang aan de macht zijn.

Albanië heeft zijn dosis autoritaire leiders gehad. Noch Ali Pasha, noch koning Zog, noch Enver Hoxha waren koorknapen. Deze laatste was zeker niet de meest frisse van het stel en hij hield het 41 jaar vol.

Hoxha begon zijn carrière met een spectaculaire daling van de graad van ongeletterdheid en werkloosheid, maar later - nadat hij zowel Rusland als China de rug had toegekeerd - ging hij zwaar de mist in, zonder dat iemand de kans had of kreeg om hem tegen te spreken. De meer dan 170.000 bunkers die over het hele land als paddenstoelen uit de grond rezen, zijn daar een treffend voorbeeld van.

Een tweede probleem is de opvolging. Tijdens zo'n autoritair bewind is er geen plaats voor leiders die nadenken en beslissingen nemen. Op het moment dat Hoxha (en Alia) wegvielen stond er niemand klaar die beslissingen kon en durfde nemen. Net zoals in het Rusland onder Jeltsin werden de staatseigendommen op korte tijd voor dumpingprijzen van de hand gedaan en bleef een land over met een klein beetje geld en zonder rijkdommen.

2) Please, do mention the war

Wat snel opvalt is de openheid waarmee Albanië en de Albanezen omgaan met dit verleden. Het verleden wordt open besproken en vind je open en bloot in de musea terug. Voor mij een schril contrast met bij voorbeeld Hongarije en Dubrovnik, waar bepaalde episodes uit de geschiedenis nog steeds vakkundig worden doodgezwegen.

Deze omgang met het verleden is voor mij een verademing. Wij kunnen daar iets van leren. Wij lijken soms verrassend veel op Hongarije en Dubrovnik als het over repressie en epuratie gaat.

Daarnaast valt ook een zeer grote religieuze verdraagzaamheid op. Orthodoxen, katholieken, moslims, Bektashi, autocefalen en niet-gelovigen leven rustig samen, hebben plaats om hun eigen godsdienst te beleven en laten plaats aan de anderen. Geloof of niet-geloof is iets persoonlijks, en verder is het nauwelijks een issue.

3) Waarom alleen doen wat je ook met 2 kunt doen

Efficiëntieverhoging was de laatste 40 jaar een van de neoliberale toverwoorden. Ieder jaar een beetje meer werk met een beetje minder mensen. Waarbij natuurlijk stelselmatig mensen uit de boot vallen. Mensen die de druk niet aankunnen of voor wie geen gepast werk meer te vinden is.

Dan is dit Albanese overblijfsel uit de communistische tijd een verademing. Overal waar je komt, werkt meer volk dan in onze ogen strikt noodzakelijk is. Veel mensen hebben een duidelijk omlijnde, relatief eenvoudige taak. De inkomsten per hoofd liggen enorm veel lager. De werkdruk en het aantal mensen dat uit de boot valt ook.

4) Een spiegel voor enkele neoliberale dogma's

En nu we het toch over efficiëntie hebben. Moeten we de heropbouw van een land overlaten aan de vrije markt? Saranda was ooit de mooiste stad aan de Albanese Rivièra. Momenteel wordt iedere lap grond volgebouwd. Het ene na het andere gigahotel rijst op, niet alleen langs de kust, maar rijen dik. De Belgische kust, maar dan nog erger. En dat allemaal in een stadje met maar een paar meter strand. Als al die hotels een keer af zijn, is er bijlange na geen plaats om alle toeristen op dat smalle strookje strand te leggen.

Na de tweede wereldoorlog hadden we het marshallplan. Tijdens corona en de huidige energiecrisis verwachten we opeens drastisch ingrijpen van de overheid. Misschien is onze samenleving gewoon te belangrijk om aan de vrije markt over te laten? En verdient de politiek een belangrijke rol. 

Maar hoe herstel je het vertrouwen in de politiek. Dat vertrouwen is in Albanië nog minder dan bij ons. Dat heeft veel te maken met de piramidecrisis in de jaren '90. Na de val van het communisme kreeg de markt vrij spel. Massaal veel Albanezen investeerden hun toch al schaarse spaarcenten in een onvervalst piramidespel dat door de overheid minstens werd gedoogd, om niet te zeggen gesteund. Net als ieder piramidespel stortte ook deze constructie als een kaartenhuis in elkaar en de volkswoede keerde zich in 1997 tegen de overheid, waarop de regering eerst weigerde af te treden. De overheid likt nu nog de wonden en het vertrouwen is nog altijd nergens.

5) Hoe hou ik de knappe koppen hier

Vertrouwen herstellen kan de politiek niet alleen. Daarvoor zijn knappe koppen nodig die mee aan de kar trekken en de (her)opbouw ondersteunen. Twee belangrijke sectoren daarvoor zijn onderwijs en volksgezondheid. En laten de lonen nu net daar echt laag liggen. Leerkrachten en dokters verdienen zeer weinig, zelfs naar Albanese normen.

De eerste 14 dagen van onze reis verbleven we in een hotel in de buurt van Durrës. Erinda sprak het beste Engels van alle medewerkers en had de rol van steun en toeverlaat van de buitenlanders. Niet gek dat haar Engels zo goed is. Zij is opgeleid als licentiaat Albanees/Engels. Alleen, daar is geen droog brood mee te verdienen. Zij verdient meer in dit hotel, en gaat volgend jaar in een hotel in Italië werken.

6) De trein is altijd een beetje reizen, behalve in Albanië

Het treinverkeer is stilgevallen in Albanië. Op een boemelke na dat Librazhd 1x daags met Durrës verbindt. Het busverkeer daarentegen is prima. Kleine bussen rijden regelmatig, voor weinig geld en op zeer veel lijnen. Ergens logisch. Albanië is een zeer bergachtig land. Het aantal tunnels dat je moet graven en onderhouden voor een deftige spoorlijn is zeer hoog. Niks mis met een degelijk busnet als alternatief.

Fietsers en wandelaars hebben minder plaats. Zij hebben zeer weinig eigen paden. Je ziet ze ook gewoon gebruik maken van de autostrade … tenminste … overdag. ‘s Nachts zijn ze er ook, maar je ziet ze niet.

Positief is dat het wegennet stelselmatig word verbeterd en uitgebouwd op het ritme van de financiële mogelijkheden van de overheid. 

7) Koning auto heeft geen kleren aan

Ondanks de bus, de fiets en de ezel als alternatief, blijft de auto koning in Albanië, verrassend, gezien een gemiddeld maandloon van 260 euro en een minimumloon van 156 euro, en benzineprijzen die overeen komen met de onze. Maar … ongeveer ieder dorpscentrum is autovrij. In praktisch ieder dorp van enige omvang wordt je als automobilist rond het centrum geleid. Kinderen spelen op straat, volwassenen zitten onder de bomen of op de terrassen en stappen de nodige meters met hun boodschappen. 

Natuurlijk is Albanië minder dik bevolkt, en zijn de dorpen kleiner, zonder eindeloze lintbebouwing. Daardoor is het gemakkelijker om te parkeren in de buurt van het centrum. Maar toch. Als het in Albanië kan, moet dat ook bij ons kunnen.

8) Als een zwerfvuilplan kan in Fier, kan het ook hier.

Zwerf- en ander vuil is een probleem in Albanië. Zoals het dat bij ons was jaren geleden. Er staan containers langs de grotere wegen, en die worden regelmatig geledigd, al is het dan soms door open vrachtwagens.

Maar veel vuil beland gewoon naast deze containers, niet in de buurt van, maar gewoon overal. In combinatie met de warmte zorgt dat soms voor enorme stank.

Fier geeft het goede voorbeeld. In heel de provincie Fier vind je nauwelijks zwerfvuil, noch op het platteland, noch in de stad zelf. Fier bewijst dat je met een degelijk afvalbeleid op korte termijn voor een grote (mentaliteits-)verandering kunt zorgen.

En wat kan in Fier, kan ook hier.

9) Mag dit in de vuilnisbak?

In Albanië ging veel erfgoed verloren. Je vindt eigenlijk enkel nog religieus erfgoed. Dat drukt je met je neus op de feiten. Als je je erfgoed verliest, verlies je je geheugen en verlies je je identiteit. Ook hier is een kentering zichtbaar. Het nationaal park van Butrint is een goed voorbeeld van hoe het wel moet.

10) Jaja, mensen zijn wel degelijk volwassen

De Albanezen behandelen elkaar als volwassenen. De overheid doet dat ook. Dat doet soms wenkbrauwen fronsen. En van onze vaste uitspraken deze vakantie: hier hadden wij in België allang een hek geplaatst. Je kunt in Albanië probleemloos in allerlei citernes vallen, en van afbrokkelende kasteelmuren. En toch gebeurt dat zelden. De mensen leren leven met gevaar.

Albanezen discussiëren graag. Altijd rustig, altijd bedaard en altijd met argumenten. Hier moet ik wel bij vermelden dat ik dit beweer op basis van mijn niet-bestaande kennis van het Albanees

Wij hebben gedurende 3 weken veel kinderen gezien en weinig kinderen gehoord. De kinderen komen aan tafel, eten wat daar staat (of niet) en spelen verder. Als ze een vraag hebben,  lopen ze naar hun ouders en krijgen uitgebreid antwoord.

De kinderen zijn eigenlijk zoals hun ouders. Super vriendelijk en niet luidruchtig. En fier op hun land...

… en ze slagen er uitstekend in om de mindere kanten van hun land voor de buitenwereld verborgen te houden. Als toerist zie je niks van de drugs maffia en de sloten zwart geld.

11) Is Albanië klaar voor Europa

Ik weet het niet. Ik ben geen Europaspecialist. Feit is dat een gemiddeld maandinkomen van 260 euro en een minimuminkomen van 156 euro geen Europese weddes zijn. In afgelegen dorpen als Tuminec waan je je nog in de 19e eeuw. De infrastructuur wordt stelselmatig aangepakt, maar binnen de budgettaire mogelijkheden van Albanië. Industrie is er zeer weinig, op het toerisme na. 

Ik weet ook niet zeker of het in het belang van Albanië is om ze snel mogelijk op de Europese trein te springen. Een interessant onderwerp om uit te werken in een volgende blog. Voorlopig heb ik geen mening en laat ik de beslissing over aan mensen die er meer verstand van hebben.

12) Tot slot - Regel 1 om te genieten van Albanië

Je went snel aan de maaltijden. Het eten is heerlijk. Veel Italiaanse keuken maar ook traditionele gerechten. Twee zaken moet je weten:

• Je krijgt nooit te eten wat je bestelt.
  Iets wat er niet is, krijg je niet, zonder dat iemand dat durft te vertellen, en bestellingen opschrijven wordt aanzien als een gebrek aan professionalisme. Daardoor verandert er wel eens iets aan je bestelling tussen tafel en keuken. Maar je krijgt altijd voldoende, eet altijd lekker en betaalt nooit voor iets wat je niet gegeten hebt.
• Je maaltijd komt nooit in de volgorde die wij verwachten,
  maar naargelang de gerechten klaar zijn.

Je kunt je hier dag na dag aan ergeren. Ik raad dat af. Geniet van het goede eten en van al het andere moois dat Albanië te bieden heeft.